İKTİSADİ İŞLETME
İKTİSADİ İŞLETME
Soru: Dernekler iktisadi işletme kurabilirler mi?
Cevap: Yurt, pansiyon, çocuk yuvası, aş ocağı, huzurevi, spor salonu, kamp tesisleri, sandık kuran ve lokal açan dernekler, bu hak ve yetkilerini aynı zamanda gelir getirme amacına yönelik olarak kullanılması durumunda aynı zamanda iktisadi işletme niteliği de doğacaktır. Tüzüklerinde iktisadi işletme kurma ve işletme konusunda hüküm bulunmayan dernekler tüzük değişikliği yaparak bu hak ve yetkiyi elde ederler. Dernekler Kanununda derneklerin iktisadi işletme konuları ile ilgili bir hüküm yoktur. Dernekler Kanununda hüküm bulunmayan hallerde Türk Medeni Kanunu hükümleri uygulanır. Derneklere bağlı iktisadi işletmelerin tüzel kişilikleri, bağımsız muhasebeleri, kendilerine tahsis edilmiş sermayeleri yoktur. Bunlara rağmen kurumlar vergisine tabidirler. Derneklerin amacı içinde yer alsa dahi, sürekli olarak yaptıkları ticari, sınai ve zirai işler iktisadi işletme olarak kabul edilmektedir. Kâr gayesi olmasa bile sürekli bir ticari faaliyet niteliği olan lokal, restoran, lokanta, konukevi, kamp yeri, eğlenme ve dinlenme merkezi olan dernekler vergi mükellefi olmaktadır. Uygulamada genel olarak derneğe bağlı ve sadece üyeleri için olsa ve kâr etmese dahi; pansiyon, yurt, lokanta-mal alım satımı, çeşitli kurslar (lisan kursu vb. ) kantin, çay ocağı, kamp işletmeciliği gibi işler, Maliye Bakanlığı ve Danıştay tarafında Kurumlar vergisine tabi olduğu kabul edilmiştir.
Soru: Derneklere ait İktisadi İşletmenin mükellefiyeti ve yükümlülüğü nasıl olacak?
Cevap: Derneklere bağlı iktisadi işletmeler diğer işletmeler gibi mükellefiyet tesis ettirme, defter tutma, beyanname verme, belge düzenine uyma (fatura, gider pusulası, ödeme kaydedici cihaz fişi vb.) ile Vergi Usul Kanunu’nda belirtilen tüm vergisel yükümlülüklerini yerine getirmek zorundadır.
Dernekler (tüzel kişiliği itibarıyla) kurumlar vergisinin konusu dışında olup sadece bunlara ait iktisadi işletmelerin kurumlar vergisi mükellefiyeti bulunmaktadır. Derneklere ait iktisadi işletmeler ile iş ortaklıklarının kazançları kurumlar vergisine tabidir. Kurum kazancı, gelir vergisinin konusuna giren gelir unsurlarından oluşmaktadır.
Derneklere ait veya bağlı olup faaliyetleri devamlı bulunan sermaye şirketleri ile kooperatifler dışında kalan ticari, sınai ve zirai işletmeler ile benzer nitelikteki yabancı işletmeler, derneklerin iktisadî işletmeleridir. Kurumlar Vergisi Kanunun uygulanmasında sendikalar dernek; cemaatler ise vakıf sayılmaktadır.
Soru: İktisadi İşletmelerin Türk Ticaret Siciline Kayıt Yaptırma Zorunluluğu Var mı?
Cevap: Amaçlarına ulaşmak için ticari işletme işleten dernekler, bu işletmeyi ticaret siciline kaydettirmek zorundadır. Türk Ticaret Kanununa göre tacirler, kanun hükümlerine uygun olarak bir ticaret unvanı seçmeye ve kullanmaya, işletmelerini ticaret siciline kaydettirmeye ve ticari defterler tutmaya mecburdurlar. Bu amaçla, derneğin adı ve ticari işletmesine ait bilgilerin sicile kaydedilmesi zorunludur.
6102 Sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun 16/1 maddesine göre; ticaret şirketleriyle, amacına varmak için ticari bir işletme işleten dernekler tacir sayılırlar. Ancak TTK 16/2 Maddesi hükmüne göre; kamu yararına çalışan dernekler bir ticari işletmeyi, ister doğrudan doğruya ister kamu hukuku hükümlerine göre yönetilen ve işletilen bir tüzel kişi eliyle işletsinler, kendileri tacir sayılmazlar.
Soru: İktisadi İşletmelerin Defter Tutma Zorunluluğu Nedir? Hangi Defterleri Kullanırlar?
Cevap: Vergi Usul Kanununun 172 nci maddesi uyarınca derneklere ait iktisadi işletmelerin mezkur Kanunun esaslarına göre defter tutma zorunluluğu bulunmakta ve defter tutma bakımından tüccarların tabi oldukları hükümlere uymaları icap etmektedir. Vergi Usul Kanununun 176 ıncı maddesinde tüccarlar defter tutma bakımından iki sınıfa ayrılmış olup, I inci sınıf tüccarların bilanço esasına göre, II nci sınıf tüccarların ise işletme hesabı esasına göre defter tutmaları gerekmektedir. Bununla birlikte, aynı Kanunun 177 nci maddesinde, her türlü ticaret şirketleri ile kurumlar vergisine tâbi olan diğer tüzel kişilerin I inci sınıfa dâhil oldukları hüküm altına alınmıştır.
Bu çerçevede, derneklere ait iktisadi işletmelerin kazançları kurumlar vergisine tâbi olduğundan, kurumlar vergisi mükellefiyeti bulunan iktisadi işletmelerin, bilanço esasında tutulan yevmiye defteri, defterikebiri, envanter defterini ve ayrıca faaliyetleri gereği tutulması gereken diğer defterleri tutmaları ve tasdik ettirmeleri gerekmektedir.
Soru: İktisadi İşletme İşletme Defteri Tutabilir mi?
Cevap: Müracaatları halinde, işlerinin icabı bilanço esasına göre defter tutmalarına imkân veya lüzum görülmeyenlerin, işletme hesabına göre defter tutmalarına Maliye Bakanlığınca müsaade edilmekte olup, bu durumda, söz konusu defterlerin yerine işletme hesabı defterinin kullanılacağı tabiidir.
Soru: Kurumlar Vergisinden muaf olan bir iktisadi işletme yine defter tutacak mı?
Cevap: Kurumlar vergisinden muaf olmakla beraber diğer vergilerden birine tâbi olan derneklere ait iktisadi işletmelerin de muaf olmadıkları vergiler için defter tutmaları zorunludur.
Soru: Derneğe ait defterler ile İktisadi işletmenin defterleri ayrı ayrı mı olacak?
Cevap: Ayrıca, muhasebe kayıtlarının, Vergi Usul Kanununun kayıt nizamına ilişkin hükümleri ile Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliğlerine uygun olması ve dernek merkezinin muhasebe kayıtları ile iktisadi işletmenin muhasebe kayıtlarının birbiriyle ayrı olması karışmasını önleyecek şekilde ayrı ayrı izlenmesi ve belge düzeni ile ilgili hükümlerine riayet edilmesi gerekmektedir.
Soru: Dernekler İflasa Tabi Olur mu?
Cevap: Tacirler, her türlü borçlarından dolayı iflasa tabidirler. İflasa tabi olma bakımından, tacirin borçlarının adi işlerden mi, yoksa ticari işlerden mi kaynakladığı önem taşımaz. Amacına ulaşmak için ticari işletme işleten dernekler de, tacir sayıldıklarından, iflasa tabidirler. (Türk Ticaret Kanununun 20/I maddesi)
Özel amaçlı bir dernek açısından bu sonuç kesindir, söz konusu dernekler, borçlarından dolayı iflas yoluyla takip edilebilir ve iflasına karar verildiği takdirde, bu derneğe ilişkin kayıt re’sen silinir.
Soru: Derneklere ait İktisadi İşletme Beyanname Verme ve Verginin Ödenmesi zorunluluğu var mı?
Cevap: Derneklere ait iktisadi işletmeler, elde ettikleri kurum kazançları üzerinden vermekle yükümlü oldukları vergi beyannamelerini (kurumlar vergisi, KDV, gelir stopaj vb.) ilgili vergilerin kendi kanunlarında düzenlenen sürelerde, bağlı bulundukları vergi dairesine vermek ve tahakkuk eden vergileri vadesinde ödemekle mükelleftirler.
Soru: Derneklere Ait İktisadi İşletmelerin Özellikleri Nelerdir?
Cevap: iktisadi işletmenin unsurları, ticari faaliyetin de temel özelliklerinden olan, bir organizasyona bağlı olarak piyasa ekonomisi içerisinde bedel karşılığı mal alım-satımı, imalatı ya da hizmet ifaları gibi faaliyetlerdir.
Buna göre derneklere ait iktisadi işletmenin temel özellikleri;
- Dernek veya vakfa ait veya bağlı olması (ait olma, sermaye bakımından; bağlı olma ise idari bakımdan bağlılığı ifade eder)
- Sermaye şirketi veya kooperatif şeklinde kurulmamış olması,
- Faaliyetin ticari, sınai veya zirai bir mahiyet arz etmesidir.
Soru: Dernek nakit varlıklarının bir kısmının, menkul kıymet alımına tahsis etmiş, menkul kıymetleri yıl içinde farklı tarihlerde birkaç kez elden çıkararak neması ile birlikte tahsil etmiştir. Bu durumunda, devamlılık arz eden durum söz konusu olduğunda iktisadi işletme varlığı söz konusu değil mi?
Cevap : Dernek nakit varlıklarının bir kısmının, derneğin amaçlarını gerçekleştirebilmek için ihtiyaç duyduğu gelirleri sağlamak amacıyla menkul kıymet alımına tahsis edilmesi, daha sonra bu menkul kıymetlerin yıl içinde farklı tarihlerde birkaç kez elden çıkarılması veya itfa tarihinde neması ile birlikte tahsil edilmesi durumunda, devamlılık arz eden ticari, sınai ve zirai bir faaliyetten söz edilemeyeceğinden derneğe bağlı bir iktisadi işletmenin varlığı söz konusu olmayacaktır. Bu durumda, derneklerin elde ettiği menkul sermaye iradı üzerinden GVK Geçici 67 nci Madde hükmüne göre tevkifat yolu ile nihai bir vergileme söz konusu olacaktır.
Soru: Dernek üye aidat ve bağışları ile menkul kıymet geliri elde etmek için bir eleman istihdam ederek faaliyet sürdürmesi durumunda iktisadi işletme söz konusu olacak mi?
Cevap: Dernek , üyelerinden aidat veya bağış adı altında topladığı ve/veya üyelerin değerlendirilmek üzere verdikleri paralarla müstakil bir eleman istihdamını gerektirecek boyutta menkul kıymet alım-satım faaliyetinde bulunması ve münhasıran bu faaliyet için eleman istihdam edilmesi ticari organizasyonun oluştuğu anlamına gelecektir ve söz konusu faaliyet dolayısıyla oluşan iktisadi işletme nezdinde kurumlar vergisi mükellefiyeti tesis edilmesi gerekecektir.
Soru: Dernek süreklilik arz edecek şekilde eğitim ve sağlık hizmeti veriyor ise İktisadi İşletme kapsamına girer mi?
Cevap: Derneklerin eğitim ve sağlık gibi bir takım hizmetleri bir bedel karşılığı olmaksızın yerine getirmeleri halinde, bu faaliyetler dernek veya vakfa bağlı iktisadi işletme olarak nitelendirilmeyecektir ve vergileme söz konusu olmayacaktır.
Soru: Dernek eğitim ve sağlık hizmetlerini hizmeti alandan aldığı aidat ve bağış ile yerine getiriyor ise İktisadi İşletme kapsamına giriyor mu?
Cevap: Dernek eğitim ve sağlık hizmetlerini yerine getirilmesi için yapılan masrafların hizmet verilenlerden tahsil edilmesi veya bu kişilerden veya ailelerinden bağış adı altında bir bedel alınması durumunda, bu faaliyetler, derneğe ait iktisadi işletme olarak kabul edilecek ve kurumlar vergisine tabi olacaktır.
Soru: Derneklerde “Devamlılık” ne anlama geliyor? Derneğin İktisadi İşletmeye tabi olması için devamlılık arz eden durumlar nelerdir?
Cevap: Bir hesap dönemi içinde aynı veya ayrı faaliyet alanlarında ticari mahiyet arz eden işlemlerin birden fazla yapılmasıdır. Aynı hesap döneminde tek işlem nedeniyle ticari faaliyetin devamlılık unsurunun oluştuğunu kabul etmek mümkün olmamakla birlikte, faaliyetin organizasyon gerektirmesi veya amacının ticari olması durumunda devamlılık unsurunun varlığı kabul edilir.
Ticari organizasyon, sermaye tahsisi, iş yeri açılması, personel istihdamı, ticaret siciline kaydolmak gibi unsur ve şartlardan tümü veya bir kısmı yerine getirilmek suretiyle belirli şekilde kurulmuş olacaktır. Bu takdirde bu organizasyon içinde bir takvim yılında veya iki veya üç yılda tek bir işlem yapılmış olsa dahi ticari faaliyetin varlığı kabul edilecektir.
Soru: Dernek bir defaya mahsus olmak üzere bir yayın organı çıkararak satışa sunmuştur. İktisadi İşletme söz konusu olacak mı?
Cevap: Dernek tarafından bir defaya mahsus olmak üzere yayın organı çıkarılarak satışa sunulması halinde, bir defada yapılmış olsa dahi piyasaya sunularak birden fazla kişiye pazarlanması nedeniyle devamlılık unsuru gerçekleşmiş olacak ve iktisadi işletme söz konusudur.
Soru: Dernek bir defaya mahsus olmak üzere çıkaracağı yayın organını kendisi dağıtmadan bir yayın kuruluşu tarafından dağıtımını gerçekleştirir ise yine İktisadi İşletme konumuna girecek mi?
Cevap: Pazarlama işleminin bir defada herhangi bir dağıtım şirketi aracılığı ile yapılmış olması da durumu değiştirmeyecektir. Bir derneğin bir defaya mahsus olmak üzere basımını yaparak satışa sunacağı yayın organından elde edilecek gelir, devamlı olarak yapılan bir faaliyet sonucu elde edilmiş sayılacağından, iktisadi işletme oluşacak ve söz konusu gelirler de kurumlar vergisine tabi tutulacaktır.
Soru: Dernek isim ve telif hakkını almış olduğu bir yayın organının telif ve yayın hakkını satması halinde İktisadi İşletme söz konusu olacak mı?
Cevap: Bir dernek tarafından daha önce herhangi bir şekilde basım ve dağıtımı yapılmamış bir yayın organının telif ve yayın hakkının satılması halinde iktisadi işletmeden söz edilemeyecektir.
Soru: Dernek tarafından kurulan bir internet sitesi İktisadi İşletmeye tabii olacak mı?
Cevap: Derneğin kurmuş olduğu internet sitesi üçüncü şahıslarda veya üyelerine ait ilan ve reklam yayınlaması söz konusu ise iktisadi işletme konumunda sayılacaktır. Ancak sadece dernek amaçlarına yönelik bir hizmet ifa ediyor ise iktisadi işletme söz konusu olmayacaktır.
Soru: Derneğe ait olma veya bağlı olma ne manaya geliyor?
Cevap: Derneğe ait olma, sermaye bakımından; bağlı olma ise idari bakımdan bağlılığı ifade eder
Soru: Dernek faaliyetlerini gerçekleştirirken Faaliyetin Ticari, Sınai ve Zirai Nitelik olması fakat alım ve satımlar bedel karşılığı değil ise iktisadi işletme sayılır mı?
Cevap: İktisadi işletmenin tanımı içinde yer alan ve devamlı olarak yapılan ticari, sınai veya zirai faaliyetten söz edebilmek için bu işletmenin tedavül ekonomisine katılması, başka bir ifadeyle işletmede üretilen veya alınan malların veya verilen hizmetin bir bedel karşılığı satılmış olması gerekir. Aksi halde diğer unsurlar var olsa dahi bir iktisadi işletmenin varlığından söz edilemez
Soru: Dernekte kazanç olmadığı halde devamlı olarak mal ve hizmet satışı var ise İktisadi İşletme konumunda mıdır?
Cevap: Kazanç sağlama amacı olmasa dahi işletmenin konusunun ve faaliyetinin, her türlü mal ve hizmet satışı ya da bunlara benzer şekillerde olması ve devamlı surette yapılması durumlarında da derneklere ait iktisadi işletme oluştuğu kabul edilecektir
Soru: Ekonomik Faaliyetin Ticari Organizasyonu Gerektirmesi durumunda iktisadi işletme söz konusun mudur?
Cevap: Ekonomik faaliyetin ticari organizasyonu gerektirmesi ve yılda birden fazla tekrar ettirilmesi veya her yıl bir defa olmakla beraber müteakip yıllarda ya da birkaç yıl arayla yapılmasına karşılık periyodik olarak tekrar etmesi durumunda da bu faaliyetin devamlı olduğunun kabulü gerekmektedir.
Soru: Dernek her yıl Mart ayında bilet karşılığı geleneksel yöre yemekleri organizasyonu gerçekleştirmektedir. İktisadi İşletme söz konusu mu?
Cevap: Aynı vergilendirme döneminde birden fazla veya birden fazla vergilendirme döneminde periyodik olarak, ticari bir organizasyon çerçevesinde çay, yemek, tiyatro, kermes, konser gibi faaliyetlerin düzenlenmesi ve bu faaliyetlerden dolayı gelir elde edilmesi nedeniyle oluşacak olan iktisadi işletme için kurumlar vergisi mükellefiyetinin tesis edilmesi gerekecektir.
Soru: Dernek tarafından her yıl düzenlenen yemekli toplantılarda yemek ücretleri katılımcılar tarafından karşılanmaktadır. Dernek sadece organizasyon ve davet görevini üstlenmektedir. Bu durumda İktisadi İşletme söz konusu mu?
Cevap: Yapılan işlemlerin ticari mahiyet arz etmemesi durumunda, ekonomik faaliyet söz konusu olmayacaktır. Dernek tüzel kişiliği tarafında alım satım söz konusu değil ise iktisadi işletmede söz konusu olmayacaktır.
Soru: Dernek tarafından tatil sitesinde kiralanan havuz işletmeciliğini sadece yaz dönemi işletmeciliğini yapmaktadır. İktisadi İşletme olacak mı?
Cevap: Havuz işletmeciliği işinde dönemsel olmasına rağmen devamlık unsuru oluşmakta ve derneğe bağlı iktisadi işletme olarak mükellefiyet tesis edilmesi gerekmektedir.
Soru: Yabancı Derneklere Ait iktisadi İşletmelerin Vergilendirilmesi Nasıl Olacak?
Cevap: Yabancı bir derneğin Türkiye’de vergilendirmeye tabi tutulabilmesi için derneğe ait iktisadi bir işletmenin varlığı şarttır. Ayrıca yabancı derneğe ait iktisadi işletmenin Türkiye’de dar mükellefiyet esasında kurumlar vergisine tabi tutulabilmesi için, iktisadi işletmenin derneğe ait veya bağlı olması gerekmektedir. Bunun neticesinde, iktisadi işletmelerin hiyerarşik olarak bağlı bulunduğu bir tüzel kişilik olarak dernek varlığının bulunması gereklidir.
Şahıs veya mal topluluklarının yabancı ülke mevzuatlarında dernek nitelikleri her zaman açık bir şekilde belli olmayabilir. Bu durumda dernek adı altında olmayıp, başka adlar altında Türkiye’de faaliyet gösteren yabancı kişi ve mal topluluklarına ait iktisadi işletmelerin hukuki yapıları itibariyle derneğe ait veya bağlı olup olmadığının tespitinin bunların kuruluşlarına dayanak teşkil eden hukuki metinlere göre yapılması gerekmektedir.
Soru: İktisadi İşletmelerinin Kârlarının Derneğe Aktarımında Kesinti Olacak mı?
Cevap: İştirak hisselerinden doğan kazançlar menkul sermaye iradı olarak sayılmıştır. Tam mükellef konumunda olan İktisadi işletme kurumu tarafından; tam mükellef gerçek kişilere, gelir ve
kurumlar vergisi mükellefi olmayanlara ve bu vergiden muaf olanlara dağıtılan, kar paylarından tevkifat yapılacağı hüküm altına alınmıştır.
Derneğe ait iktisadi işletmenin bağlı bulunduğu derneğe bağış adı altında da olsa aktardığı tutarlar kar payı niteliğinde olacaktır ve bu tutarlar üzerinden %15 gelir vergisi tevkifatı yapılması gerekecektir.
(Gelir Vergisi Kanununun 94 üncü maddesinin birinci fıkrasının 6 numaralı bendinin (b-i) alt bendi uyarınca)